Kody kreskowe – rodzaje i zastosowanie

Co to jest kod kreskowy i dlaczego ma tak duże znaczenie w biznesie? To znacznie więcej niż tylko zestaw pasków i przerw – to technologia, która zrewolucjonizowała sposób zarządzania produktami, wprowadzając automatyzację w sprzedaży, magazynowaniu i logistyce. Różne rodzaje kodów kreskowych pozwalają firmom błyskawicznie identyfikować towary, eliminować błędy i zwiększać wydajność operacyjną. W tym artykule dowiesz się, jakie kody kreskowe są najczęściej stosowane oraz jak wspierają codzienne procesy w różnych sektorach biznesu.

Co to jest kod kreskowy?
Kod kreskowy jest graficzną reprezentacją danych, która pozwala maszynom – w tym przypadku skanerom – błyskawicznie je odczytać i przetworzyć. Działa na zasadzie prostego kontrastu między ciemnymi i jasnymi elementami. Każdy zestaw kresek i przerw tworzy unikalny wzór, który odpowiada konkretnemu ciągowi znaków – najczęściej liczb lub liter. Kiedy skaner przechodzi nad kodem, emituje wiązkę światła, która odbija się od powierzchni kodu. Jasne elementy odbijają więcej światła, a ciemne mniej. Czytnik kodów kreskowych rejestruje te różnice i tłumaczy je na dane, które następnie trafiają do systemu komputerowego.
Automatyzacja odczytu danych to największa zaleta kodów kreskowych. Pozwala na szybkie, masowe przetwarzanie informacji bez konieczności ręcznego wpisywania każdej wartości. To rozwiązanie jest powszechnie stosowane w handlu detalicznym, dystrybucji czy produkcji.
Zaletą kodu kreskowego jest również prostota. Wystarczy wydruk etykiety, aby skutecznie oznaczyć produkt i umożliwić jego identyfikację. Systemy oparte na kodach kreskowych są też efektywne kosztowo – wdrożenie takiego rozwiązania wymaga jedynie drukarki, etykiet i odpowiedniego skanera.
Dzięki kodom kreskowym firmy mogą sprawniej zarządzać magazynami, kontrolować przepływ towarów i monitorować sprzedaż. Choć na rynku pojawiły się nowsze technologie, jak RFID, kody kreskowe nadal pozostają niezastąpione w wielu obszarach biznesu. Ich uniwersalność, niski koszt oraz łatwość implementacji sprawiają, że dominują w logistyce i sprzedaży na całym świecie.
Budowa kodu kreskowego
Kod kreskowy składa się z:
- pasków,
- przerw,
- znaków alfanumerycznych.
Paski to ciemne, pionowe linie, a przerwy to jasne przestrzenie między nimi. Oba elementy mają różną szerokość, co pozwala na zakodowanie informacji w sposób unikalny dla każdego kodu. Odczyt danych polega na analizie kontrastu między paskami a przerwami. Skaner emituje światło, które odbija się od jasnych przestrzeni i jest pochłaniane przez ciemne linie. Na tej podstawie urządzenie interpretuje zakodowane informacje.
Znaki alfanumeryczne to dane zakodowane w postaci pasków i przerw. Mogą to być cyfry, litery lub symbole specjalne. Każdy zestaw pasków i przerw odpowiada jednemu znakowi, zgodnie z ustaloną symboliką, czyli zasadami kodowania informacji. Dzięki temu kod kreskowy może przechowywać różnego rodzaju dane, takie jak numery seryjne czy kody produktów.

Dobrym przykładem budowy kodu kreskowego jest EAN-13, który od dekad pozostaje standardem w handlu detalicznym na całym świecie. EAN-13 składa się z 13 cyfr. Każda z nich ma swoje konkretne znaczenie, które pozwala na precyzyjne zidentyfikowanie produktu w globalnym systemie handlowym:
- pierwsze trzy cyfry to tak zwany prefiks GS1, który wskazuje organizację członkowską odpowiedzialną za rejestrację numeru – często utożsamiany z krajem, w którym zarejestrowano producenta. Dla przykładu prefiks 590 oznacza Polskę, a 400–440 Niemcy.
- kolejne cyfry identyfikują firmę, która wyprodukowała lub dystrybuuje dany produkt. Ta część kodu jest przypisywana przez organizację GS1 i jest unikalna dla każdego producenta.
- następnie znajduje się numer produktu, który pozwala odróżnić poszczególne towary od siebie – nawet jeśli pochodzą od tego samego producenta.
na końcu kodu znajduje się cyfra kontrolna, która jest obliczana według algorytmu matematycznego i służy do weryfikacji poprawności całego kodu podczas jego odczytu.
Rodzaje kodów kreskowych
Rodzaje kodów kreskowych ewoluowały wraz z rozwojem technologii i rosnącymi potrzebami biznesu. Początkowo stosowane głównie w handlu, dziś znajdują zastosowanie w logistyce, medycynie, przemyśle czy marketingu. Różnorodność dostępnych formatów pozwala firmom dobrać rozwiązanie najlepiej dopasowane do ich specyficznych wymagań – od prostych kodów jednowymiarowych po zaawansowane kody dwuwymiarowe, które mogą przechowywać znacznie więcej informacji.
Kody kreskowe jednowymiarowe (1D)
Kody jednowymiarowe, znane również jako liniowe, to najprostsza forma kodów kreskowych. Odczyt danych w ich przypadku opiera się na analizie poziomych pasków i przerw. Wśród wielu dostępnych formatów kodów 1D, cztery z nich mają szczególne znaczenie w handlu, przemyśle i logistyce.
Kod EAN-13 jest najpowszechniej stosowany. Spotykamy go na niemal każdym produkcie w sklepach. Składa się z 13 cyfr, które zawierają informacje o kraju pochodzenia, producencie oraz samym produkcie. Kod EAN-13 jest znormalizowany na poziomie międzynarodowym, co ułatwia jego wykorzystanie w globalnych sieciach handlowych.
Kod UPC (Universal Product Code) pełni podobną rolę do EAN-13, ale jest standardem stosowanym głównie w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie. Składa się z 12 cyfr i sprawdza się zwłaszcza w zautomatyzowanych systemach sprzedaży detalicznej. Dzięki prostocie i popularności kod UPC przyczynił się do upowszechnienia technologii kodów kreskowych na masową skalę.
Z kolei kod 39 jest jednym z pierwszych i najbardziej wszechstronnych kodów kreskowych stosowanych w przemyśle. Umożliwia kodowanie zarówno cyfr, jak i liter, co pozwala na większą elastyczność w oznaczaniu różnorodnych obiektów, jak części maszyn czy dokumenty. Zyskał popularność zwłaszcza w branżach produkcyjnych i magazynowych.
Kod 128 to jedno z najbardziej wszechstronnych rozwiązań, szeroko stosowane w logistyce. Umożliwia kodowanie dużej ilości informacji, takich jak numery seryjne, daty ważności czy kody partii. W przeciwieństwie do kodów EAN czy UPC, kod 128 pozwala na zapis zarówno liter, cyfr, jak i symboli specjalnych. Dlatego jest niezastąpiony w procesach logistycznych, gdzie konieczne jest precyzyjne śledzenie towarów na każdym etapie dostawy.
Kody kreskowe dwuwymiarowe (2D)
Kody dwuwymiarowe, znane jako 2D, to nowoczesna wersja tradycyjnych kodów kreskowych. Różnią się tym, że mogą przechowywać znacznie więcej informacji na mniejszej powierzchni. Dzięki temu są wykorzystywane w zaawansowanych systemach identyfikacji oraz w działaniach marketingowych i płatnościach cyfrowych.
Jednym z najpopularniejszych przykładów jest QR Code. To rozwiązanie, które zyskało ogromną popularność ze względu na łatwość skanowania i wszechstronność zastosowań. QR Code jest używany np. w kampaniach reklamowych, gdzie po zeskanowaniu przenosi użytkownika do strony internetowej, aplikacji lub filmu promocyjnego. Jest też często wykorzystywany w systemach płatności mobilnych, umożliwiając szybkie i bezpieczne transakcje bez konieczności wpisywania danych ręcznie. Innym zastosowaniem QR Code jest identyfikacja uczestników wydarzeń, co pozwala na sprawną rejestrację i kontrolę dostępu.
Kolejnym rodzajem kodu dwuwymiarowego jest Data Matrix. To rozwiązanie znajduje zastosowanie głównie w branżach, gdzie liczy się precyzyjna identyfikacja małych obiektów. Na przykład w medycynie używa się go do oznaczania narzędzi chirurgicznych oraz leków. Dzięki niewielkim rozmiarom kod Data Matrix sprawdza się również w przemyśle elektronicznym, gdzie służy do znakowania podzespołów.
PDF417 to kolejny rodzaj kodu dwuwymiarowego, który wyróżnia się możliwością przechowywania dużych bloków tekstu i danych liczbowych. Z tego powodu jest powszechnie stosowany w dokumentach identyfikacyjnych, takich jak prawa jazdy czy przepustki służbowe. Służy również do oznaczania biletów elektronicznych, które można łatwo zeskanować przy wejściu na wydarzenie czy podczas kontroli.
Inne typy klasyfikacji
Innym kryterium podziału jest szerokość kresek. Niektóre kody kreskowe używają linii o tej samej grubości, inne korzystają z dwóch lub więcej szerokości pasków. To zróżnicowanie wpływa na sposób odczytu kodu – im bardziej złożony wzór, tym większa precyzja potrzebna do jego prawidłowego rozpoznania.
Kolejna metoda klasyfikacji dotyczy rodzaju kodowanych symboli. Najprostsze kody przechowują wyłącznie liczby. Są idealne dla systemów, które nie potrzebują innych danych poza numerami identyfikacyjnymi, jak w przypadku wielu produktów spożywczych. Inne kody pozwalają na zapis liter i symboli, co zwiększa ich elastyczność.
Jak odczytać kod kreskowy? Technologie
Nowoczesne technologie pozwalają na szybkie i precyzyjne skanowanie kodów kreskowych. Przyjrzyjmy się trzem popularnym rozwiązaniom wykorzystywanym do odczytu.
Skanery laserowe
Czytniki laserowe to najbardziej klasyczne narzędzia do odczytu kodów jednowymiarowych 1D. Emitują wiązkę lasera, która przesuwa się po kodzie. Różnice w odbitym świetle są dekodowane i w postaci danych przesyłane do systemu nadrzędnego. Ze względu na powszechność kodów dwuwymiarowych (2D) oraz ruchome elementy mechaniczne, jest to technologia schyłkowa. Niektórzy producenci już całkowicie wycofali te konstrukcje z produkcji (oferty).

Czytniki diodowe, tzw. CCD
Zasada działania jest analogiczna, jak w technologii laserowej. Jednak elementem oświetlającym kod jest linijka diod emitujących światło rozproszone (w odróżnieniu od skupionej wiązki diody laserowej).
Czytniki diodowe nie posiadają elementów mechanicznych, w związku z tym są znaczenie szybsze od laserowych, a także mają technologiczną zdolność do odczytywania nawet mocno uszkodzonych kodów. Choć czytniki diodowe są nadal używane, powoli ustępują nowszym konstrukcjom ze względu na upowszechnienie kodów dwuwymiarowych (w skrócie 2D).
Czytniki kodów 2D
Zasadniczo są to czytniki obrazu, podobnie jak aparaty fotograficzne, wyposażone w kamery. Jednak ich konstrukcja jest optymalizowana do odczytu kodów kreskowych. Skanery tego typu:
- są szybkie i niezawodne,
- umożliwiają odczyt kodów z szerokiego zakresu odległości,
- są niewrażliwe na orientację kodu
Dlatego czytniki kodów kreskowych aktualnie są najbardziej popularnym wyborem w sklepach, magazynach, hurtowniach instytucjach publicznych i ochrony zdrowia.
Ich zaletą jest prostota obsługi oraz niska cena. Wystarczy skierować urządzenie na kod kreskowy, aby natychmiast odczytać dane i przesłać je do systemu. Co więcej, w zależności od potrzeb dostępne są w wersjach dostosowanych do trudnych warunków magazynowych lub produkcyjnych, umożliwiając np. odczyt kodów wysokiej rozdzielczości lub uszkodzonych, zarówno z małych, jak i dużych odległości.
Odczyt kodów z użyciem kamery w smartfonach
Dziś większość smartfonów wyposażona jest w wbudowaną kamerę, którą – oprócz robienia zdjęć i filmów – można użyć do odczytu kodów. Po zainstalowaniu odpowiedniej aplikacji można z łatwością zeskanować zarówno kody jednowymiarowe, jak i dwuwymiarowe, takie jak QR Code.
To rozwiązanie jest szczególnie popularne w marketingu i e-commerce. Klienci mogą szybko zeskanować kod z reklamy, ulotki czy opakowania, aby uzyskać więcej informacji o produkcie, skorzystać z promocji lub dokonać płatności online.
Smartfon jako skaner jest wygodny, mobilny i nie wymaga dodatkowego sprzętu. Jego wadą jest jednak ograniczona szybkość odczytu i niższa precyzja w porównaniu do profesjonalnych czytników, zwłaszcza przy słabym oświetleniu lub uszkodzonych kodach.

Nowoczesne rozwiązania RFID w połączeniu z kodami kreskowymi
RFID (Radio-Frequency Identification) to technologia, która coraz częściej współpracuje z kodami kreskowymi, tworząc zaawansowane systemy identyfikacji i śledzenia. W odróżnieniu od tradycyjnych skanerów, RFID nie wymaga bezpośredniej widoczności kodu. Działa na zasadzie fal radiowych, które odczytują informacje zapisane na specjalnych tagach.
Połączenie RFID z kodami kreskowymi jest wykorzystywane w logistyce, gdzie ważne jest szybkie i dokładne śledzenie towarów. Dzięki tej technologii możliwe jest skanowanie wielu produktów jednocześnie, nawet jeśli są one zapakowane lub ułożone na paletach. To ogromna przewaga w porównaniu do ręcznych czytników, które muszą skanować każdy kod indywidualnie.
RFID z kodami kreskowymi jest również używane w systemach zabezpieczeń, np. do monitorowania przepływu towarów w magazynach wysokiego składowania. Wprowadzenie tej technologii wymaga jednak większych inwestycji w infrastrukturę i odpowiedni sprzęt, co może być barierą dla mniejszych firm.